Dunyo 2030- yilga kelib gender tengligiga erishishga ulgurmaydi. Taxminlarga koʼra, hozirgi taraqqiyot tezligida huquqiy himoyadagi boʼshliqlarni bartaraf etish va kamsituvchi qonunlarni bekor qilish uchun 286 yil, ish joyida rahbarlik lavozimlarida ayollarning teng vakilligini taʼminlash uchun 140 yil va milliy parlamentlarda teng vakillikka erishish uchun 47 yil kerak boʼladi. Global inqirozlar sog'liqni saqlash, ta'lim va iqtisodiy imkoniyatlardan tengsiz foydalanish kabi gender tengsizligining mavjud ko'rinishlarini namoyon qildi va kuchaytirdi.

2022-yilda 119 mamlakatdan toʻplangan maʼlumotlarga koʻra, mamlakatlarning 55 foizida ayollarga nisbatan toʻgʻridan-toʻgʻri va bilvosita kamsitishlarni taqiqlovchi qonunlar mavjud emas; mamlakatlarning yarmida milliy parlamentda ayollar uchun kvota hali ham mavjud emas; mamlakatlarning 45 foizi teng qiymatdagi ish uchun teng haq talab qilmaydi; mamlakatlarning uchdan biridan ko'prog'i Xalqaro Mehnat Tashkiloti (XMT) standartlariga javob beradigan tug'ruq ta'tilini bermaydi; mamlakatlarning deyarli to'rtdan birida ayollarga turmush qurish va ajralish jarayonini boshlash uchun erkaklarnikiga teng huquqlar berilmagan; va mamlakatlarning deyarli to'rtdan uch qismi istisnolarsiz, ayollar va erkaklar uchun eng kam nikoh yoshi sifatida 18 yoshni belgilamagan.

O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi ayollarga va erkaklarga nisbatan kamsitmaslik va teng huquqlar tamoyillarini aniq belgilab beradi. O‘zbekistonda gender tengligini xalqaro baholash shuni ko‘rsatadiki, mamlakat hali ham ta’lim va ayollarning iqtisodiy va siyosiy imkoniyatlardan foydalanish sohalarida gender nomutanosibligi saqlanib turibdi.

O‘zbekistonda so‘nggi 15 yil ichida ayollarning davlat boshqaruvida ishtirok etish darajasi oshdi. Shunday qilib, 2006-2020-yillarda Oliy Majlis Qonunchilik palatasida ayollar egallab turgan o‘rinlar ulushi 18 foizdan 32 foizgacha, Xalq deputatlari viloyat, shahar va tuman Kengashlarida esa 14 foizdan 25 foizgacha o‘sdi. Bunda hal qiluvchi rol O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining  1995-yil 6-maydagi “O‘zbekiston Respublikasining 1979-yil 18-dekabrda Nyu-Yorkda qabul qilingan xotin-qizlarni kamsitishning barcha shakllariga barham berish to‘g‘risidagi Konvensiyaga qo‘shilishi haqida”gi 87-I-sonli qarori, 1997-yil 30-avgustdagi “Bir xil qiymatga ega bo‘lgan mehnat uchun erkaklar va xotin-qizlarni teng rag‘batlantirish to‘g‘risidagi Konvensiyani ratifikatsiya qilish haqida”gi 493-I-sonli qarori, 1997-yil 30-avgustdagi “Xotin-qizlarning siyosiy huquqlari to‘g‘risidagi Konvensiyaga qo‘shilish haqida”gi 501-I-sonli qarori, O‘zbekiston Respublikasining 1999-yil 14-apreldagi “Xotin-qizlarga qo‘shimcha imtiyozlar to‘g‘risida”gi 760-I-son qonuni, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019-yil 7-martdagi “Xotin-qizlarning mehnat huquqlari kafolatlarini yanada kuchaytirish va tadbirkorlik faoliyatini qo‘llab-quvvatlashga oid chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi PQ-4235-sonli qarori va shularga o‘xshash yana bir qator qonun hujjatlari bo‘ldi.

Ushbu chora-tadbirlarga qaramay, hukumat qarorlarini qabul qilishda ayollarning roli past. Ayollar hokimiyatning quyi bo‘g‘inlarida – qaror qabul qilishni o‘z ichiga olmaydigan lavozimlarda ustunlik qilishadi. Yuqori lavozimlarga ko‘tarilishda ayollarning ishtiroki kamayib boradi. Shunday qilib, 2020-yilda O‘zbekistondagi vazirlik va davlat qo‘mitalarida vazir (vazirga tenglashtirilgan) lavozimlarda faoliyat ko‘rsatayotgan ayollar ulushi atigi 3,03 foizni tashkil etdi. Ta’lim sohasida ham gender tengsizligi oliy ma’lumot darajasida yaqqol ko‘zga tashlanadi, 25 yosh va undan katta aholining oliy ta’lim tizimi bilan qamrab olinishida ayollar ulushi 40 foizni tashkil etadi. Falsafa doktori ilmiy darajaga ega bo‘lgan ayollar ulushi 37 foizni, dotsent ilmiy unvoniga ega bo‘lgan ayollar ulushi 31,5 foizni, fan doktori – 24,3 foizni, professor ayollar – 22,7 foizni tashkil etadi.

Milliy vazifalar

5.1-vazifa. Hamma joyda barcha xotin-qizlarga nisbatan kamsitishning barcha shakllariga barham berish.

5.2-vazifa. Xotin-qizlarga nisbatan zo‘ravonlikning barcha shakllarini, shu jumladan, odam savdosi, jinsiy ekspluatatsiya hamda ekspluatatsiyaning boshqa shakllarini tugatish.

5.3-vazifa. Erta nikohlar va zo‘rlab nikohlashni tugatish.

5.4-vazifa. Kommunal xizmatlar, infratuzilma va ijtimoiy himoya tizimlarini taqdim etish orqali parvarishlash va uy xo‘jaligini yuritish bo‘yicha haq to‘lanmaydigan mehnatni tan olish va qadrlash, milliy sharoitlarni hisobga olgan holda oilada xo‘jalik yuritish uchun umumiy mas’uliyat tamoyilini rag‘batlantirish.

5.5-vazifa. Xotin-qizlarning siyosiy, iqtisodiy va ijtimoiy hayotning barcha bosqichlarida har tomonlama ishtirok etishlarini hamda qaror qabul qilishda yetakchilik qilishlari uchun teng imkoniyatlarni ta’minlash.

5.6-vazifa. Reproduktiv salomatlikni asrash sohasida umumqamrovli tibbiy-sanitariya yordami ko‘rsatish uchun sog‘liqni saqlash xizmatlaridan umumiy foydalanishni ta’minlash.

5.a-vazifa. Xotin-qizlarni ularning huquq va manfaatlarini ijtimoiy-iqtisodiy sohada amalga oshirishlarida qo‘llab-quvvatlaydigan dasturlarni kengaytirish.

5.b-vazifa. Xotin-qizlarning huquq va imkoniyatlarini kengaytirishga ko‘maklashish maqsadida yuqori samarali texnologiyalar, xususan, axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan faol foydalanishni ikki baravarga oshirish.

5.c-vazifa. Gender tenglik tamoyillarini boshqaruvning turli bosqichlarida davlat dasturlarini qabul qilish jarayoniga to‘la singdirish.

Milliy ko'rsatkichlar

6) MICS kuzatuvi natijalari

12) Kichik korxona va mikrofirmalarsiz

13) Ushbu ko‘rsatkich yu xo‘jaligi kuzatuvi savolnomalari asosida shakllantiriladi

Yuklab olish (XLS, 90 КВ)